Illegale recreatie (deel 1)
door Nico Fintelman (Smits)

De Piraten - Toen de jaren tachtig een eindje waren gevorderd had de etherpiraterij een grote vlucht genomen. Er waren buiten de Randstad nog nauwelijks 24 uurs stations maar de FM band zat in heel Nederland inmiddels wel vol met radiostations (piraten) die met grote regelmaat uitzonden. Dat wekte de interesse van de overheid maar ook van wetenschappers. Bij hen kwam de wens dit fenomeen te gaan duiden. En dus kwam er onderzoek.

 
 

Misschien wel de belangrijkste onderzoeker was Drs. J.H.W. Lijfering van wat toen nog de Landbouw Hogeschool/Universiteit heette, gevestigd in Wageningen (tegenwoordig Wageningen University & Research). Hij besloot daarvoor de niet ver van Wageningen gelegen Betuwse dorpjes Andelst, Herveld, Valburg en Dodewaard als onderzoeksgebied te nemen.

 

 

 
Daar zaten een groot aantal piraten. Ikzelf was daar actief met Radio Invicta (en tijdelijk TV-Invicta) en was in die tijd de enige die popmuziek bracht (aangevuld met Jazz, Irish Music). De rest draaide voornamenlijk Nederlanstalige muziek (de zogenaamde 'smartlappenzenders'). Als enige had ik ook een tijd reclamespots en was uiteindelijk ook als enige het gehele weekend in de lucht. 
 

Rapport - Het onderzoek vond plaats in voorjaar en zomer 1983. Met behulp van enige studenten Sociologie ging Lijferink aan de slag. Ze bezochten een groot aantal piraten in die dorpen en hadden met hen gesprekken. Ook bij mij kwamen Lijferink en zijn studenten enige malen op bezoek. Het werden gesprekken over piraterij die de hele avond duurden. Pas in 1988 kwam het resultaat daarvan. Toen verscheen een rapport met de titel 'Illegale Recreatie' (Nederlandse piraten en hun publiek). Het is een 128 pagina's tellend raport en ik zal trachten hier in beknopte vorm de kern weer te geven. Allereerst de motivatie voor het rapport:

Er is in deze studie niet gestreefd naar een min of meer volledig overzicht van de radiopiraterij in Nederland, voor zover dat ooit mogelijk zou zijn. Na een beknopte beschrijving van de politieke en technische ontwikkelingen rond het onderzochte medium en een analyse van de voorhanden zijnde onderzoeksrapporten worden de resultaten van een lokale studie onder clandestiene zenders en hun publiek gepresenteerd. Dit onderzoek vond in een niet-stedelijk gebied plaats omdat vermoed werd dat de betekenis van deze vorm van (re)creatieve tijdsbesteding in plattelandssamenlevingen afwijkt van die in de grote steden (citaat).

 

Voetenbank - In het eerste deel van het rapport is er een beschrijving van de toenmalige radiosituatie in Nederland (alleen toegestaan aan de Publieken) en de geschiedenis van ons omroepbestel. Verder de constatering dat etherpiraterij al een heel oud fenomeen was. Nadat in 1904 deze vorm van radiomaken wettelijk strafbaar was gesteld waren er in de dertiger jaren al de nodige piraten. Werkloosheid en slechte ontvangst van de publieke omroep in het oosten van het land worden genoemd als argumenten om (daar) piraat te worden.

Eveneens wordt aangestipt de aanwezigheid van piraten die in de Tweede Wereldoorlog ageerden tegen de Duitse bezetter. Verder wat aardige voorbeelden uit het piratenverleden: in 1958 was er een piraat in Twente waar je tegen betaling van een gulden een plaat kon aanvragen. Toen daar een inval plaatsvond door de RCD en politie, was er na uitgebreide huiszoeking geen zender te vinden. Totdat opviel dat een eveneens daar aanwezige 'oude vrouw' op haar stoel bleef zitten en nerveus bezig was met haar voetenbankje. Daarin bleek de zender te zitten. Ook het verhaal van Radio Paloma uit Amersfoort die in 1979 werd opgepakt en waar 1.000 symphatisanten kwamen opdagen die ondermeer drie politiewagens vernielden. En het verhaal van Radio Milano (zie ook deze website).

   

Andelst - Dan enige zaken die ik kort aanhaal: De werking van deze radiostations wordt uitgelegd (hoe doen ze dat?) maar die zal de lezers van deze website bekend zijn. In 1980 werden er in ons land 1.131 mensen veroordeeld voor etherpiraterij. Naar schatting zijn er in 1983 in Nederland 6.000 piraten in de lucht geweest. Het WRR rapport wordt uitgebreid aangehaald (zie artikel 'De Overheid' op deze website).

En dan de piraten van de genoemde dorpen. Het gaat dan met name om Andelst. Behalve met de piraten is ook gesproken met de bewoners (wat vinden die er nou van) en zogenoemde 'dorpskenners'. Interessant is het om te lezen dat één van de onderzoekers twee maanden in Andelst is gaan wonen om zich helemaal in te leven. Er wordt allereerst een beschrijving gegeven van het leven en de bewoners in het dorp vanaf vroeger tijden. Daar zal ik de lezer niet te veel mee vermoeien behalve de vermelding dat het hier historisch gezien om een veelal agrarische bevolking gaat en dat de verzuiling in 1983 nog erg aanwezig is.

Veel bewoners hebben nogal negatieve opmerkingen over de 'import' bewoners. Het onderzoek is gedaan onder 18 stations en de daarbij betrokken 23 programmamakers (zie afbeelding). Overigens worden de stations alsmede hun eigenaren in dit rapport consequent aangeduid als 'zenders'. Er is een duidelijke scheiding aangegeven tussen mijn bezigheid (Radio Invicta) en die van de rest. Invicta wordt meestal aangeduid als de 'commerciele'.

Ook wordt specifiek vermeldt dat Invicta tevens een periode als TV-piraat actief was. Een initiatief dat hem door de andere illegale zenders in de regio - en door de overheid - niet in dank werd afgenomen (citaat). In zijn algemeenheid worden in het uitgebreide rapport niet steeds namen van stations genoemd maar algemeenheden als zenders en de commerciele. In dat laatste geval 'vertaal' ik dat in dit artikel soms naar Invicta omdat het over mij gaat.
 

Vermogen - Vermeldt wordt dat de zendvermogens in de loop der jaren steeds hoger zijn geworden om ontvangst mogelijk te laten blijven (in verband met het groter wordende aantal piraten). Invicta 500 Watt, een aantal anderen zoals Mexico en Black Molly 200-300 Watt en dan de kleineren met 5-10 Watt. Qua uitzendtijd wordt aangegeven dat Invicta het gehele weekend uitzendt en de rest 13 uur per week (Mexico) of minder. Hun programma's duren meestal 2-3 uur. Ook het gegeven dat er tussen een aantal ruzie is over de uitzendtijden (concurentie). De piraten geven aan dat ze veel mensen hoop en plezier verschaffen met hun uitzendingen.

De 'Nederlandstaligen' hebben het dan over zieken en bejaarden. De meesten gebruiken een herkenbare tune en ook jingles, nieuws (doorgeprikt van het ANP) en intervieuws worden genoemd. De meesten draaien verzoekplaten, alleen Invicta niet. En vaak worden in de programma's spelletjes gespeeld met de luisteraars. Eén station deed zelfs een bingo maar moest op aandringen van overheidsfunctionarissen hiermee stoppen. De presentatiestijl van de piraten loopt nogal uiteen. Voor Invicta is die gespecificeerd: De programma's worden gepresenteerd door echte discjockey's, die ook elders (bijv. in discotheken) werkzaam zijn (geweest). Hun manier van radiomaken doet erg denken aan die welke bij Hilversum III gebruikelijk is; ook de manier van praten vertoont overeenkomsten: zo wordt elke lettergreep extra beklemtoond (citaat).

 

Reclame - Intervieuws in de programma's zijn door Lijferink in drie categoriën ingedeeld: 1. Men gaat het dorp in en vraagt voorbijgangers naar hun mening over het station. 2. Er zijn studio-intervieuws met artiesten of 3. met mensen uit de locale sport. Dat laatste kan wel eens het karakter van reclame krijgen wanneer bijvoorbeeld iemand van een sportschool aan het woord komt.

En over reclame op de zender gesproken: slechts één zender stuurt reclameboodschappen de ether in, tot groot ongenoegen van zijn collega's en van de overheid (citaat). Dat gaat dan weer over mij (Invicta). En de vermelding dat ik lange tijd locaal nieuws heb gebracht maar daarmee ben gestopt omdat er te weinig locaal nieuws was. Wel brengen de niet commercielen, mededelingen over zaken die worden georganiseerd door het verenigingsleven. 

 

 
 
 
 
 
Terugkeren naar de MN home