MediaNostalgie

Actie voeren (deel 4)

Geschreven door Nico Fintelman (Smits)

Protest - Radio kan in de westerse democratische wereld ook als actiemiddel ingezet worden. Met als doel (politieke) veranderingen er door te drukken hetgeen overigens lang niet altijd lukt. In diverse artikelen verspreid over de verschillende website-items brengen we hier bij MediaNostalgie verhalen over actieradio. Deel 1-3 staan in het item Radio/TV-piraten.

Kroning - Deel 1, 2 en 3 van deze serie over actieradio gaan over de illegale radiostations (piraten). Maar ook bij de legale omroepen kwamen we dit fenomeen tegen. Bijvoorbeeld bij de VARA. In deel 1 vermeld ik de ondersteuning door Radio De Vrije Keyser aan de acties van de kraakbeweging tijdens de kroning van Beatrix op 30 april 1980. En de daaruit ontstane rellen onder de slogan 'geen woning, geen kroning'. Ook de VARA is aanwezig. Hanneke Groenteman en Stan Houcke (die is 'geleend' van de locale omroep STAD) zijn de radiomakers die live verslag doen van wat zich die dag afspeelt in Amsterdam.

In de reportages betogen zij duidelijk hun steun aan de betogers en symphatiseren met de hevige rellen. Zo roept Hanneke in de uitzending: "Het is een mooie dag om te kraken, maar niet om te kronen". Er ontstaat de nodige verontwaardiging hierover in het land en later worden er kamervragen over gesteld. Minister Gardeniers van CRM (het toenmalige ministerie van o.a. media) laat onderzoeken of hiermee de publieke omroep VARA staatsgevaarlijk bezig is geweest. Dat blijkt dan niet zo te zijn maar er zijn nogal wat Vara leden die hun lidmaatschap opzeggen.

Rijksdag - In januari 1933 komt in Duitsland Adolf Hitler aan de macht. Het begin van het nazi regime. Vlak daarna, op 27 februari brand het Rijksdaggebouw af, het parlement in Berlijn. Er blijken meerdere brandhaarden te zijn en het is duidelijk dat de brand is aangestoken. In het gebouw wordt de Nederlandse communist Marinus van der Lubbe aangetroffen en hij wordt in staat van beschuldiging gesteld. Het is maar de vraag of hij schuldig is en (zeker later) is het vermoeden dat de nazi's zelf de brandstichters zijn.

Of van der Lubbe en een aantal anderen hiertoe opdracht hebben gegeven. Dit om zo de door hen gehate communisten te blameren en onrust te creëren. In ieder geval krijgt van der Lubbe na een schijnproces de doodstraf en die wordt op 10 januari 1934 uitgevoerd. De VARA radio houdt dan als protestactie drie minuten stilte. Hierover is in die tijd nogal ophef, moet een Publieke Omroep dit wel doen ? De overheid 'straft' de VARA door een dag van hun zendtijd in te trekken.

VPRO- In de vorige delen komen Radio Sirene en Radio Rataplan ter sprake. Sirene zond uit in 1971 en was een actiepiraat tegen de sloop van huizen in de Nieuwmarktbuurt in Amsterdam. Dit vanwege de aanleg van de metro. Het is de VPRO-radio die een gedeelte van de uitzendingen doorprikt in hun programma's. Hetzelfde in februari 1981 als Radio Rataplan in Nijmegen de heftige protestacties van de kraakbeweging aanstuurt. En daarmee ook de zogenaamde Piersonrellen ondersteunt. De Rataplan uitzendingen worden eveneens gedeeltelijk doorgeprikt in het radioprogramma VPRO Vrijdag. In beide gevallen is deze publieke omroep dus bezig als actieradio, iets wat hen op nogal wat kritiek komt te staan.

STAD - Eén van de eerste locale omroepen van Nederland is Stichting Amsterdamse Draadloze Omroep die we gaan kennen als Radio Stad. Begint in 1974 en brengt dus locale infoprogramma's voor Amsterdam. Overigens worden in de geschiedschrijving ook de jaren 1975 en 1976 als start genoemd. Als veel later er massaal locale omroepen in Nederland komen zijn dat in hoofdzaak toch muziekzenders. Maar STAD daarentegen vult ook veel van de zendtijd met info over de gebeurtenissen in de stad. Een stad waar natuurlijk ook veel gebeurt om over te informeren en het niet zo moeilijk is om daarvoor journalistieke medewerkers te krijgen.

En waar bekende mensen bereid zijn om voor de microfoon te komen. Daar wonen ze zelf vaak en je hebt er in die tijd een groot luisterpubliek. In de periode 1975-1985 zien we in het hele land dat veel journalistiek werkzame mensen een nogal linkse signatuur hebben en bij STAD is dat niet anders. En dat is te merken in de uitzendingen. Deze radiomensen veréénzelvigen zich nogal eens met hun onderwerpen.

Participerende journalistiek - En zo zijn er in de tweede helft jaren zeventig ook hier programma's waar uitgebreid verslag wordt gedaan van de heftige protesten en rellen in verband met de voorgenomen sloop van huizen in de Nieuwmarktbuurt. En daaruit voortkomende kraakacties. STAD schaart zich achter de acties. Ook komen er verslagen van andere activiteiten van de kraakbeweging waar STAD niet bepaald objectief blijft. Zoals op 29 februari 1980 bij een kraakactie in de Vondelstraat waar deze locale omroep vanuit het kraakpand reportages maakt die symphatiseren met de krakers. Die ondermeer de politie bekogelen. En op 30 april van dat jaar, de eerder genoemde kroningsdag van Beatrix. De STAD verslaggevers staan tussen de demonstraten en symphatiseren ook hier in de uitzendingen met de heftige acties tegen de politie. De radiomakers noemen dat participerende journalistiek.

Forum- Ook opvallend is het journalistenforum. In een wekelijks programma bespreken journalisten politieke zaken. Mensen als Stan van Houcke, Geert Mak, Jan Carmiggelt (neef van schrijver Simon), Geert Knoop, Hubert Smeets en Ton van Dijk (toen Haagse Post en later Panorama). Daarbij ook hoogleraar strafrecht Jacques v.d. Meulen. Hier wordt fel geageerd tegen de gevestigde orde en alles wat niet links is. Zo ook op (alweer) kroningsdag 30 april 1980. Het forum gaat fel tekeer tegen de kroning en roept op actie te voeren hiertegen. Stenen gooien naar de politie en Beatrix in de gracht gooien is het credo. Het kan allemaal op deze officiele omroep. De verontwaardiging van het publiek is groot Er zullen in de loop der jaren nog tal van dit soort programma's uitgezonden

worden door STAD dat hiermee het stempel actieradio krijgt. Blijkbaar vindt de overheid STAD een gevaarlijke organisatie want de Binnenlandse Veiligheidsdienst probeert te infiltreren. Radiomaker Pim van Galen wordt door de BVD benadert om informant te worden maar verleent geen medewerking. Overigens zou van Galen als goed ingevoerde in allerlei protestacties in het land ook daarvoor informant moeten worden.

Margreet Dolman - Het zal duideliijk zijn dat er een grote groep radiomakers en technici werken aan het radiostation STAD. Waar overigens ook amusementprogramma's zijn en een beginnende Andre Hazes zijn kans krijgt. Er is een echte hoofdredacteur die een dagtaak heeft aan de programma's. Dat is dan Leo Jacobs die uit de provobeweging komt en voorzitter was van de socialistische studenten organisatie Politeia. En ook journalist was bij Het Vrije Volk (socialistisch dagblad).

De al eerder genoemde Stan van Houcke en ook Thijs Lieffering zijn degenen die vaak verslag doen vanaf de locaties waar politieke acties en rellen plaatsvinden. Zij symphatiseren dan dus openlijk met de actievoerders. Twan Huys, Peter van Ingen, Fay Lovski, Jan Lenferink en Paul Haenen (met creatie Margreet Dolman) beginnen bij STAD hun loopbaan als radiomaker. Ook zijn er enkele keren TV-uitzendingen op de kabel. Op 1 januari 1989 is het voorbij. Dan gaat STAD op in de regionale omroep Radio Noord-Holland dat duidelijk geen actieradio is.

Aanslag - Op 28 mei 1993 plegen rechts-radicalen in de Duitse stad Solingen een aanslag op een woning waar Turkse families wonen. Hierbij komen vier mensen om het leven en er zijn veel gewonden. Uiteraard is er de nodige verontwaardiging en boosheid - ook in ons land. Hier hebben we dan iedere ochtend op het publieke radiostation 3FM het KRO-programma The Breakfast Club dat gepresenteerd wordt door Peter van Bruggen en Jeanne Kooijmans. Met name daar ontstaat grote reuring over de gebeurtenissen bij onze oosterburen en men besluit tot actie. Onder de noemer Ik ben woedend wordt er een protest gestart. En dat houdt een kaartenactie in. Op allerlei plaatsen in Nederland kan het publiek een speciale kaart verkrijgen met de tekst Ik ben woedend en deze dan ondertekenen. De kaarten zullen dan in Duitsland worden aangeboden aan de autoriteiten.

Woedend - De actie is enigzins naief want het is niet heel Duitsland dat de aanslag uitvoerde en slechts een klein groepje daar symphatiseert ermee. Ook heel veel Duitsers zijn boos. Maar veel luisteraars van 3FM laten zich meevoeren door het programma en het beroemde 'opgeheven Nederlandse vingertje'. Er worden 1,2 miljoen kaarten ingevuld. Eind juni 1993 gaan Peter en Jeanne de kaarten officeel aanbieden bij de kanselarij van bondskanselier Helmut Kohl. Daarmee is 3FM voor even echte actieradio.