MediaNostalgie

Hitparade (1)

Door Nico Fintelman (Smits)

Lijstjes - Het is een aloude bezigheid op allelei vlak: lijstjes maken van wat goed is en wat daarin het beste is. Iets dat misschien wel is ontstaan in de muziekwereld waar men lang geleden de behoefte kreeg om een duidelijke rangschikking te brengen in de populaire liedjes. Het ontstaan van de hitparades dus en dat was in de USA.

Al ver voor de Tweede Wereldoorlog begon men ermee. Het blad Billboard dat in 1894 was gestart als vakblad voor de billboard bedrijfstak (aanplakbiljetten) ging vanaf 1910/1920 met regelmaat artikelen publiceren over jukeboxen. Dat was toen een nieuw en populair fenomeen geworden in de USA en zou pas veel later overwaaien naar Nederland. Maar in de eerste decennia van de vorige eeuw werden deze kleurige grote apparaten massaal geplaatst in de horeca gelegenheden in Amerika. In een tijd dat nog niet zo veel mensen een platenspeler hadden was het mooi als je dan in een cafe of restaurant (dinner) een kwartje in zo'n apparaat kon gooien en je favoriete muziek kon horen.

De jukebox stond vol met de actuele platen (in het begin dus nog 78-toeren platen) en het was de exploitant van de horecazaak die ervoor moest zorgen dat de inhoud van de jukebox regelmatig geactualiseerd werd. Veel van deze mensen hadden er natuurlijk geen verstand van dus ging het blad Billboard ook artikelen over muziek plaatsen, bestemd voor de gehele bedrijfstak. En bijna als vanzelf kwam men na 1920 ook regelmatig met korte lijstjes van de platen die populair waren. Vaak werden deze lijstjes nog uitgesplitst naar muziekgenre: country, jazz, etc.

Hot 100 - Na de Tweede Wereldoorlog besloot de directie van het blad Billboard om zich geheel te gaan toeleggen op de muziek. 'Lichte' muziek wel te verstaan. Daar was meer in te verdienen. Logisch want muziek was een belangrijke industrie geworden in de USA en de grote platenverkopen begonnen op gang te komen. Eén en ander had natuurlijk ook een grote ondersteuning van de vele radio- en televisie zenders die er inmiddels waren.

En al ver voordat het bij ons zover was kon men qua muziek in Amerika al spreken over een gigantische business waarbij de grootte van het land en daarmee de hoeveelheid inwoners voor stevige successen konden zorgen. bij ons waren er tot in de jaren vijftig wel andere dingen belangrijk, namenlijk het opbouwen van het door de oorlog verwoeste Nederland. Geld om platen te kopen was er maar mondjesmaat. Billboard werd dus een weekblad dat berichtte over de wereld van muziek en artiesten en werd één van de grootste op dit gebied. De rangschikking van de succesvolste artiesten middels lijstjes zorgde er uiteindelijk voor dat men bij dit blad het idee opvatte om een complete hitparade te gaan maken van alle succesvolle actuele platen. Een hitparade die zou gaan gelden voor de hele USA. Op 5 november 1955 werd zo voor het eerst de Billboard Hot 100 gepubliceerd die overigens pas in 1958 formeel deze naam kreeg. Deze wekelijkse Amerikaanse Top 100 werd toonaangevend en belangrijk voor de hele muziekindustrie in de USA.

Concurentie - Radio was een belangrijk iets voor de muziek. Daar werden de platen gedraaid en kon het grote publiek kennis maken met de nieuwste songs. En op die manier konden platen hits worden. En dus werd bedacht om de nieuwe hitparade ook op de radio te brengen. De Billboard Hot 100 kreeg een radiouitvoering die in syndicate uitvoering werd gemaakt en zo was in het hele land op alle hitstations dezelfde uitvoering van de hitparade te horen. Al gauw kwam er concurentie en de belangrijkste werd die van het blad Cashbox. Ook daar had men een Top 100 en ook die werd in syndicate uitvoering in heel de USA uitgezonden.

In de zeventiger jaren zond zeezender Veronica ook de Amerikaanse hitparade uit en zij hadden de uitvoering van Cashbox. Overigens in eigen presentatie en alleen de belangrijkste platen. In Amerika kregen veel radiostations ook een eigen hitparade en die kon nogal eens afwijken van de landelijke hitparades omdat bij hen platen hoog genoteerd stonden die het regionaal goed deden en landelijk niet. Een voorbeeld vind je hierbij.

Payola - De vorige alinea begon ik met de zin: radio was een belangrijk iets voor de muziek. En dat had de muziekindustrie maar al te goed begrepen. Wordt je nieuwe plaat veel op de radio gedraaid dan gaan mensen deze kennen en velen ook kopen. Daardoor kom je in de hitparade en daardoor wordt de airplay steeds meer en de kans op een echte hit steeds groter. En dus deden platenmaatschappijen er alles aan om hun platen gedraaid te krijgen. En zo werden enkele jaren na de start van de Top 100 met grote regelmaat deejays en producers van radioprogramma's betaald om bepaalde nieuwe platen te draaien in de populaire programma's. Dit werd het payola schandaal dat op een gegeven moment uitkwam en diverse radiomensen hun baan koste. Vervolgens werd wetttelijk bepaald dat payola verboden was en daarmee een strafbaar feit. En dus kwam het nooit meer voor in de USA ? Niet openlijk tenminste maar gezien de grote financiele belangen in dit wereldje kun je begrijpen dat de platenpluggers er alles aan deden om hun product in de hitparade te krijgen.

Engeland - In Europa gaan we vanaf de jaren vijftig ook langzaam kennis maken met de hitparades. In 1955 start in Engeland het muziekblad New Musical Express met het maken en publiceren van een wekelijkse Engelse Hitparade. De andere popbladen volgen spoedig. Al gauw komt er ook een hitparade op de radio. Niet in Engeland zelf waar de publieke omroep BBC de enige toegestane uitzendorganisatie is en men nog niet veel heeft met louter muziek voor de jeugd. Radio Luxemburg brengt dan al geruime tijd s'avonds en s'nachts via de middengolf engelse muziekprogramma's en deze zijn behoorlijk populair in de UK. Vanaf de tweede helft van de jaren vijftig is er dan iedere zondagavond om 23.00 uur via deze zender de Engelse Top 20 te horen gepresenteerd door Pete Murray.

Ondanks het late tijdstip wordt er massaal geluisterd en niet alleen in Engeland want Radio Luxemburg is in vrijwel geheel Europa te ontvangen. Er wordt in die tijd ook wel eens beweerd dat deze engelse hitparade dan het meest beluisterde radioprogramma van Europa is. Een aantal jaren later gaat de BBC alsnog overstag en komt via BBC Light Programme met een wekelijkse hitparade (een echte muziekzender bestaat dan nog steeds niet). In 1964 krijgt Engeland dan zelfs een televisieprogramma dat de hitparade volgt: Top of the Pops dat jaren later als voorbeeld dient voor het Nederlandse Top Pop.

Zeezender - Het echte hitparade geweld in Engeland breekt los met de komst van de zeezenders die bijna allemaal met een eigen lijst komen. Maar de belangrijkste zijn die van de grootste stations, Caroline en London. Radio Caroline brengt een Top 50 die de verkoopciojfers volgt en te vergelijken is met de hitparades zoals we die dan kennen in de USA. Aangezien Caroline een commerciele zender is en er in die tijd nog niet zo precies wordt gekeken naar de al dan niet integere manier van samenstellen, kun je er van uitgaan dat er nogal eens platen op een hogere positie zijn gezet. Zelf de hits maken tegen betaling dus. Radio London heeft de Fab 40 en die lijst wordt mede samengesteld naar 'verwachte' populariteit. Dat betekent dat de London mensen er ook platen in zetten die nog niet bekend zijn of soms nog niet te koop zijn. Maar op deze manier kun je ook hits maken natuurlijk.

Nederland - En dan Nederland. Ook bij ons is het een muziekblad dat begint met het publiceren van een hitlijst in de jaren vijftig. Het gaat om Muziek Expres dat echter een maandblad is dus een wekelijkse hitparade hebben we dan nog niet. En een hitparade op de radio al helemaal niet. De Publieke Omroepen die nog geen muziekzender hebben proberen af en toe wat in een uurtje en dat is het. In 1964 begint Willem van Kooten (Joost den Draaijer) in zijn programma op zeezender Veronica populaire platen wekelijks in een zelf bedacht rijtje te zetten en noemt dat het Platenelftal.

Maar bedenkt wat later dat op iets dergelijks de zender eigenlijk gebouwd moet worden. Hij krijgt het bij de directie voor elkaar dat hij in de USA mag gaan kijken hoe men het daar doet. Hoort daar de hitparades, ziet de gedrukte exemplaren liggen en begrijpt hoe radiostations zijn gebouwd om zo'n hitparade.Terug in Nederland weet Willem dit hier ook in te voeren. Op 1 januari 1965 start de Veronica Top 40 die iederevzaterdagmiddag wordt uitgezonden

in de presentatie van Joost den Draaijer. Bij de platenzaken is een gratis gedrukt ezxemplaar te verkrijgen en deze hitparade en met name het programma worden enorm populair. Nederland heeft uiteindelijk dus ook een wekelijkse hitlijst die ineens veel duidelijk maakt omtrent de populariteit van platen. Want de hitparade is samengesteld naar aanleiding van verkoopcijfers van singles en deze verkoop wordt vanaf begin jaren zestig steeds massaler. Veronica belt ieder week een groot aantal platenzaken voor die cijfers. Maar ook hier wordt wel eens gesjoemeld en uit commerciele belangen een plaat in de Top 40 gezet die helemaal geen hit is. De Veronica mensen beweren vele jaren later dat dit slechts sporadisch is gebeurd. Maar niemand weet hoe misschien eigenaren van platenzaken tegen betaling door pluggers hun lijstjes wat hebben aangepast.